Lieneke Hulshof, kunstjournalist en curator, openende zondag 26 maart de tentoonstelling 'Proud Music of the Storm' Sarjon Azouz en Beate Bos. Hieronder kun je haar inleiding nalezen.  

Afgelopen week werd de burgemeester van Deventer geïnterviewd op radio 1 over het plan om in Deventer drones in te zetten voor handhaving. Bijvoorbeeld om te controleren of burgers zich wel aan het bestemmingsplan houden van hun huis en of er geen illegaal hout wordt gekapt in omliggende natuurgebieden. De burgemeester benadrukt in het interview dat de drones in Deventer geen inbreuk zullen zijn op de privacy omdat ze worden bestuurd door opgeleide mensen die de privacyregels kennen, niemand komt herkenbaar in beeld. 'Het is voor technische doeleinden en niet om mensen te bespioneren.'

In de roman ‘1984’ van George Orwell, gepubliceerd in 1949, beschrijft Orwell een staat waarin de overheid elk aspect van het menselijk leven bewaakt en controleert. Big Brother is het almachtige, onfeilbare staatshoofd. Het hoofdpersonage Winston Smith poogt in de samenleving die Orwell schetst te rebelleren, maar ondervindt dat de macht van de regering verder reikt dan hij zich had kunnen voorstellen. Zo inspecteert Big Brother burgers met behulp van verschillende technologische instrumenten, bijvoorbeeld telescopen, helikopters of microfoons. Het is boeiend om te bedenken dat Orwell dit boek eind jaren ‘40 schreef en het jaartal 1984 voor hem de verre toekomst was: een echte dystopische toekomstroman.

Lieneke Hulshof opent 'Proud Music of the Storm'

Nu wil ik Deventer en haar burgemeester uiteraard niet vergelijken met de wereld die Orwell schetst, ik wil geloven in de goede en efficiënte bedoelingen van deze beslissing. Maar toch blijven de woorden van internetpionier Marleen Stikker mij altijd bij wanneer technologische ontwikkelingen worden doorgevoerd omwille van veiligheid of controle-uitoefening. Ze zegt dat op het moment dat je eenmaal technologie de wereld inbrengt, deze nog heel moeilijk weg te denken is. En ze schreef ook: 'Technologie kan bijdragen aan het oplossen van vraagstukken, maar is ook de bron voor veel problemen: in handen van verkeerde partijen leidt ze tot verlies van soevereiniteit en tast ze fundamentele democratische waarden aan.' Wat als we ooit een andere overheid met andere burgemeesters krijgen in Nederland met minder goede bedoelingen? Wat gebeurt er dan met die drones?

Dystopie, het begrip openbaart zich anno 2023 wel vaker. Acteur Pierre Bokma duidde er afgelopen week China nog mee in een radio-interview, milieuactivisten gebruiken het begrip om de mogelijke toekomst van onze planeet te schetsen en bij mijzelf kwamen er veel dystopische scenes uit The Last Of Us opnieuw aan mijn netvlies voorbij toen ik hoorde dat het RIVM zich voorbereid op een mogelijke schimmeluitbraak bij mensen.

Detail installatie Bimbo Zygote | Sarjon Azouz

Een dystopie is een samenleving met enkel nare kenmerken waarin men beslist niet zou willen leven. Een dystopie ziet er dus voor iedereen anders uit. Kunstenaar Sarjon (Sarsjon) Azouz (hen/hun) ontwikkelde in hun praktijk verschillende alter-ego’s waarmee hen dialogen voert in performances, teksten en audiovisuele onderzoeken. In de installatie die we hier in Kunstenlab zien neemt Azouz het op voor trans masculiene jongeren en het tekort aan passende zorg en therapiehormonen voor deze groep. De installatie die we zien draait om genetisch gemodificeerde sekswerkers die zaadcellen van hun klanten opvangen om daaruit testosteron te filteren zodat transpersonen aan hun hormoontherapie kunnen beginnen.
Door te spelen met speculatie en daarbij met dystopische beeldelementen te werken, laat Azouz ons zien hoe de toekomst eruit kan zien als er niets verandert aan de huidige schaarse transzorg.  We zien kettingen van pluche, het zijn zwepen die tegelijkertijd heel zacht zijn. Hen lijkt zo te spelen met tegenstellingen, de tegenstelling tussen het harde en het zachte, tussen vooroordelen en de werkelijkheid.

Beate Bos (zij/haar) fotografeert de nacht wanneer ze stadswandelingen maakt. Dat wat ze onderweg tegenkomt, fotografeert ze met haar mobiel. We zien geen lichamen, maar juist de sporen van mensen op de beelden. Door het ontbreken van de mens voelen de foto’s apocalyptisch aan. Graffiti, felle lichten in donkere gangen en afgebladderde verf. Het zijn beelden gemaakt met een felle flits zodat alles wat normaal onzichtbaar blijft in het donker, met volle aandacht voor het voetlicht wordt gebracht. De foto’s zijn gedrukt op een soort aanplakposter papier waardoor de ribbels van de muur van Kunstenlab er iets doorheen komen. De installatie doet denken aan de afgescheurde, overgeplakte posters aan de muren van wc’s in nachtclubs of de beplakte elektriciteit kastjes langs de weg. Vorm wordt zo inhoud en andersom.

'All things pass into the night' | Beate Bos

Overeenkomstig in het werk van Bos en Azouz is dat een groot deel van de westerse samenleving de scenes die zij schetsen zien als dystopieën. Als grimmige of zelfs gevaarlijke plekken waar we als maatschappij van weg moeten blijven. Er is angst en haat voor de wereld waar Azous naar verwijst, een wereld waar meer aandacht is voor transzorg, gender politiek en ruimtes waar de heteronormatieve normen niet gelden.

Ook de omgeving die Bos vastlegt wordt als dystopisch ervaren. 24-uurs vergunningen voor clubs zijn in dit land schaars, bankjes waar altijd vele daklozen hun nachtrust vonden, zijn opgebroken door leuningen zodat niemand daar nog languit op kan liggen en de NS stopt over het algemeen zo rond middernacht wel met rijden, kortom: in de nacht hoort men thuis te zijn, te slapen in het eigen bed om overdag fris en schoon de dag te betreden.

Bos en Azouz draaien in hun werk de dystopie om in een utopie. Ze omarmen de vooroordelen van de omgevingen waar men niet wil zijn of naar omkijkt, omdat ze daar juist vrijheid vinden. In het donker, op de plekken waar niemand kijkt, in de nacht wanneer de rest van de mensen slaapt, gebeurt juist het echte, het belangrijke. Dat lijken ze te willen zeggen.

Dus ook al oogt hun werk dystopisch, de beelden zijn dat eigenlijk niet. De kunstenaars confronteren ons enkel met onze eigen beperkte blik, met ons idee wat het goede of het slechte zou zijn, het begerenswaardige of het afstotelijke.

En geef ze eens ongelijk. Is niet juist de wereld waar transzorg nog steeds niet fatsoenlijk geregeld is, waar we leuningen in banken zetten en waar drones ons gedrag controleren, dystopisch. Bos en Azouz tonen ons dat we de grond moeten kussen op de dag dat hun werelden in het volle daglicht komen te staan.

Lieneke Hulshof 
d.d. 26 maart 2023

Lienkehulshof.nl 

Proud Musi of the Storm is tot en met 7 mei te zien in Kunstenlab. De tentoonstelling is onderdeel van het programma van PERIFEST, een mini-festival georganiseerd door De Perifeer i.s.m. Kunstenlab.