Deventer, gelegen aan één van Nederlands mooiste rivieren De IJssel, is de stad waar jaarlijks het Dickens Festival plaatsvindt, de stad van DJ Tom Le Crow en ook de stad waar Anton Dautzenberg als ‘protestlid’ van pedofielenvereniging Martijn de jaarvergadering bezocht. Over dit opmerkelijke bezoek schrijft hij in zijn boek Rafelranden van de moraal (2013). Dat kwam mij laatst ter ore tijdens het concert van Peet en de Teefjes in het Burgerweeshuis te Deventer, waarvoor wij die dag afgereisd waren. Maar eerst gingen we langs bij Kunstenlab waar momenteel de tentoonstelling Woestijn Roos van Domas van Wijk op het programma staat.

We betreden rond 16.00 uur op donderdagmiddag 23 september 2021 het pand in het hippe Havenkwartier. ‘Een karaktervol gebied waarin industrieel erfgoed, creatieve ondernemers, kunst en cultuur, horeca, bouwen en wonen gecombineerd worden met een nog werkzame binnenhaven……’ aldus een website van de gemeente. Ook aan Deventer gaan dergelijke stadse fratsen niet voorbij. Naast de tentoonstelling in Kunstenlab is er binnenkort ook een Street Art Wandeling met lunch en onlangs was zelfs het koninklijke paar op bezoek. Ze spraken onder andere met ondernemers en bewoners over de ontwikkelingen van het Havenkwartier.

Eenmaal binnen ontdek ik direct de prettige bijkomstigheid dat je vanuit de zaal je auto in de gaten kan houden of er niets uit wordt gejat. De grote transparante roldeuren verbinden de expositieruimte met de buitenruimte. Zo komen kunst, cultuur en het echte leven op elegante wijze met elkaar in verbinding. In een romantische bui zie ik enkele kindersnoetjes, met vegen op de wangen, hun neuzen tegen het glas aandrukken om te kijken welke spannende dingen er wel niet allemaal daarbinnen plaatsvinden.

In de zaal is het stil. Gaat er nog wat gebeuren? We vragen het na een tijdje aan de dame die in de portiersloge bij de ingang zit. Zij geeft aan dat om het kwartier de installatie ingeschakeld wordt.

Ondertussen nemen we de elementen op waaruit de installatie bestaat. Een kleine mixing console, 3 platenspelers met vinylplaat, twee versterkers, drie speakers, een druppellader, een 12 volt accu, diverse audiosnoeren, enkele stroomhaspels, stekkerdozen. Al deze techniek wordt gecombineerd met wat rollen tape, meerdere natuurstenen, een reeds gebruikte baksteen met de specie er nog aan, een aardewerken tegel met inscriptie en een urn. Dit meer organische materiaal dient ter constructie, stabilisering, ondersteuning en bedekking van de diverse technische componenten.

 

Detail installatie 'Woestijn Roos'

 

Verder voor belang van de installatie zijn een laptop met daarop Serato DJ Pro in bedrijf en de Serato Scratch Live SL4 console. Serato is een software die voor DJ’s ontworpen is. Eerder zag ik al eens Marc Matter (o.a. Institut für Feinmotorik, en The Durian Brothers), gebruik makend van deze techniek, seriële woordcomposities en sample poetry uit spraak fragmenten creëeren. De gebruikte platen zijn time-code vinyls, deze sturen data aan in de laptop. Voordeel van deze techniek is dat het een aangename gevoeligheid heeft met betrekking tot het materiële. Het riekt naar analoog en heeft ook die tactiliteit, maar het geluidsmateriaal dat ermee getriggerd wordt is digitaal.  Zo heb je een oneindige database, goed te ordenen, geen gesjouw met platentassen en het is direct en tamelijk eenvoudig te bewerken.

Deze zaken spelen in deze installatie mijns inziens geen grote rol. Immers doet van Wijk ter plekke zelf manueel niets met de vinylplaat. Toch geeft het programma in deze de trigger en vervolgens komen de draaitafels in actie. Vandaaruit leidt het geheel zichzelf. De track die van Wijk gebruikt is de eerste toon van Atmospher van Ligeti. Het is een eerste adem die letterlijk tot een blazen verwordt via de woofer waar dit geluid als eerste vrijkomt.

De draaitafels zijn ingenieus vormgegeven door roterende plateaus die aangedreven worden door de uit de subwoofers ontsnappende lucht. Zo wordt telkens weer een nieuwe stapeling van geluid gecreëerd vanuit die ene ‘grondtoon’. Uit het niets.

 

Detail installatie 'Woestijn Roos'

 

Het is een subtiel en inventief werk. Je voelt het plezier van onderzoeken en ontdekken, spelen en hacken. Het zet op een goede wijze een andere toon naar alledaagse consumer electronics. Daar waar het andere werk dat ik van hem ken mij meer humoristisch raakt, ervaar ik dit werk in deze ambiance meer filosofisch en reflectief naar grotere mechanismen.

Ik bedenk me ineens dat je, het uitkristalliseren van een DJ techniek in digitale structuren beschouwend, de time-code vinyls zou kunnen zien als representatie van de woestijnroos. Deze ontstaat daar waar het grondwater in de woestijn door capillaire werking aan het oppervlak komt en snel verdampt. De juiste mineralen en hun kristalrooster in combinatie met nog wat elementen leiden vervolgens tot deze fraaie geologische artefacten. Ik droom een beetje weg.

Per ongeluk trap ik een tulp-tulp verbinding in één van de audio kabels los. Ik ben weer wakker. Ik prik de kabels weer aan elkaar. Door de frictie van de plug wordt er een elektronische puls gegenereerd die ertoe leidt dat er uit een speaker weer een ‘luchtbel’ ontsnapt. Het spel van geven en nemen gaat weer van start en leidt ditmaal tot een geheel andere geluidscyclus dan die daarvoor te horen was.

Laatst hoorde ik tijdens een performance in de Coppejans Gallery, aan het ooit beruchte Falconplein in Antwerpen (ook zo’n havenstad), nog een tekst die ging over zuigen of blazen en de eeuwige strijd daartussen. Maar dat dat evengoed de strijd tussen de verteller en de protagonist kan zijn. Daarbij dient dan vermeld te worden dat blazen in het Duits zuigen betekent.

Uit welingelichte kringen heb ik vernomen dat over niet al te lange tijd werk van Domas van Wijk te zien zal zijn in de kunstenclave van Joep van Lieshout aan de Keileweg in het havenrelicht MH4 te Rotterdam. Oók zo’n zone in transformatie met alle ambities van dien. Deze industriële woestenij wil men tot bloei brengen . Van Lieshout wil daar zelfs zijn hoofdkwartier doorontwikkelen tot ‘De Brutu’s – drie torens bovenop een bonkige cultuurcluster met daarin appartementen, short stay, een museum dat deels gewijd is aan van Lieshouts werk, ruimte voor evenementen, een depot, en de werkplaats van Atelier Van Lieshout (AVL).  Architect Tim Peeters die de maquette zag, vreest in het Rotterdamse online magazine Vers Beton dat de kunstenaar straks ingehaald wordt door voorspelbare en betekenisloze ontwikkelingsretoriek?

Vooralsnog gaan we met z’n allen mee in dergelijke concepten. Wellicht de kunstwereld voorop? Blazen en zuigen. Zo houdt de wereld zichzelf dus in beweging….:)

Peter Fengler
d.d. 28 september 2021

Peter Fengler is kunstenaar, performer en uitgever. Hij werkt en woont in Rotterdam.