‘A good answer must be reinvented many times, from scratch.

(..)  A thing can travel everywhere, just by holding still.’

Richard Powers - The Overstory  

Twee dagen voor de lockdown neemt kunstenaar Alex Andropoulos ons mee naar de bergen, naar het huis van zijn grootvader, en naar de keuken van het restaurant waar hij werkte. De kunstenaar maakt sculpturen, muziek en performances, waarin hij verzamelde geluiden verweeft met aardse materialen. Zo ook bij de openingsperformance, waar slechts enkelen bij aanwezig zijn. Hij zit aan een tafel met voor hem een doosje cassettebandjes, twee bandrecorders en zijn telefoon. Steeds deelt hij een herinnering, een gesprek, een geluid. Hij licht ze kort toe en speelt ze af: een telefoongesprek met een vriend, zijn vriendin die bouzouki speelt, de pannendeksels die hij en zijn collega eindeloos tegen elkaar slaan, het zoemende geluid van de ventilator in de keuken. Het zijn veelal alledaagse taferelen, tot leven geblazen door zijn herinnering, om vervolgens zo te worden uitvergroot en met elkaar vervlochten dat ze als een nostalgische deken om ons heen liggen. Eén van de geluiden die hij laat horen is die van zijn tentoonstelling in het Kunstenlab. De sculpturen staan er nu, maar voeren me vier jaar terug in de tijd.

In 2016 zagen mijn broer en ik het werk van Alex Andropoulos tijdens de afstudeertentoonstelling van de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten in Den Haag. Eigenlijk hoorden we het eerder dan we het zagen. Ritmisch rinkelende bellen die tot ons spraken. Ze lokten ons naar binnen zoals alleen een geluid of geur dat kunnen doen. Raakten voorzichtig aan een herinnering, een deja vu, of iets daartussenin.

Installatie 'For Weddings, Baptisms etc'

We betraden een lichte ruimte en ontdekten dat het geluid kwam van vijf kinetische sculpturen die verspreid stonden over een betonnen vloer. Elk bestond uit een houten paal met bellen en vlaggen, samengeknoopt met simpele touwen. Tot leven geblazen door kleine ventilatoren die werden aangedreven via een oud elektrisch snoer dat in een stopcontact in de muur verdween. Op één van de muren hing een zwart-witfoto van een traditionele bruiloft.

De vlaggen op de sculpturen waren elk gemaakt van verschillende lappen stof, die er uitzagen alsof ze ooit een ander doel, lichaam of herinnering gediend hadden. Ik stelde me voor dat ze voorzichtig door de maker werden vastgehouden, en enkel wanneer hij het zeker wist, omgevormd werden tot vlaggen. Je kunt het nooit zeker weten, maar ik vermoed dat deze stoffen goede verhalen in zich hebben opgezogen, nu bewegend in een nieuwe choreografie die zorgvuldig was vormgegeven. Misschien een kleine verandering in ritme, een zachte buiging naar rechts, net zolang tot ze op eigen kracht de lucht ademen die ze nodig hebben. Hoewel niets van de praktische structuren van deze sculpturen verborgen was, voelden ze zowel aards als surreëel, en creëerden ze samen een plek die bekend voelde. We bewogen zachtjes door de ruimte, en streken ten slotte neer, en zaten daar een tijd zoals je dat zou doen in en veld of op een bergtop.

De herinnering aan dit werk moet ergens diep geworteld liggen, omdat ruim drie jaar later zowel ik als mijn broer de naam van deze kunstenaar toevoegden aan onze eigen lijst van kunstenaars die volgens ons de ruimte moeten krijgen om hun werk in het Kunstenlab te tonen. Toen we erover spraken, hadden we beiden het gevoel dat dit werk raakte aan iets dat voelt als een herinnering. Een gevoel van nostalgie voor een plek die we ooit bezocht hadden. Maar wanneer we die herinnering probeerden te bevatten, ontglipte ze ons. Als de laatste trede van een trap waarvan je lichaam dacht dat die daar zou zijn. Het is dat gevoel van iets betreden wat diep verborgen ligt, waarvan je voelt dat het er is maar echter nooit kunt vastpakken of stevig op kunt staan, maar toch betrouwbaar voelt. Een plek waar alles zorgvuldig is uitgezocht, gevoed, en er niets is wat er niet hoeft te zijn. Een plek die verbonden is met andere plekken en tijden die met elkaar resoneren.

installatie 'Mouse Trap' 

Vier jaar later is het werk hier en daar veranderd. Oude touwen zijn vervangen door nieuwe, de foto van de bruiloft verruild voor die van een pasgeborene. De sculpturen zijn nu in gezelschap van nieuw werk. Ik heb de kunstenaar geruime tijd gesproken over zijn werk. Over de ‘hut in het bos’, de muizenval erachter, de babyfoto, de sculpturen met hun betonnen hoofden, waarvan één is losgezongen van het lichaam. Ik heb de kunstenaar beloofd dat ik de verhalen er achter niet zou opschrijven. Om de werken voor zichzelf te laten spreken, voor ieder die ze horen kan.

Detail installatie 'For Insomnia'

Het enige dat ik kan vertellen is dat ik nog altijd geen vinger kan leggen op het gevoel en de gedachten die door de kunstwerken worden opgeroepen. Maar ik geloof dat dit precies de kern is: dat de werken er niet zijn om met ons hoofd te begrijpen, maar ze te ervaren. Om iets te voelen, in plaats van ze te ontcijferen of ‘op te lossen.’ Om eenvoudigweg bij ze te zijn, zoals je zou doen in een veld of op een bergtop. Ik eindig dit stuk dan ook graag met een quote van bergbeklimmer Nan Shepherd. Het gaat over de bergen, maar voor mij zou het net zo goed over het werk van Alex Andropoulos kunnen gaan:

‘Yet often the mountain gives itself most completely when I have no destination, 
when I reach nowhere in particular, but have gone out merely to be with the mountain as one visits
a friend with no intention but to be with him.’

Ik hoop van harte dat iedereen na de lockdown de kans krijgt om de tentoonstelling zelf te gaan ervaren.

21 december 2020

Gerda van de Glind

Gerda van de Glind is schrijver en programmamaker. Ze schrijft onder andere voor Mister Motley, See All This, Metropolis M en VICE.

Fotografie: Aalt van de Glind