Sandra Smets, kunsthistoricus en kunstcriticus, opende zaterdag 14 juni de tentoonstelling 'Redistribute extinction' van Jonas Staal. Haar openingswoord vind je hieronder. 

Toen ik onlangs de vraag kreeg of ik deze tentoonstelling wilde openen, was ik net terug van een heel andere tentoonstelling, in Antwerpen, over abstracte kunst van rond 1920. Dat ging over kunstenaars die met dat soort kunst, en in collectiviteit, de wereld wilden verbeteren. Hoewel je bij het succes ervan vraagtekens kunt zetten, was het van waarde, ook omdat ze wilden verkennen hoe je vanuit kunst, het verbeelden, een beweging kunt bewerkstelligen. Belangrijk vooral ook is het idealisme dat eraan ten grondslag lag en dat is iets wat we als mensheid nog altijd nodig hebben. Zonder idealisme zijn we niets.

Dat brengt ons op de reden van deze tentoonstelling. Jonas Staal zet al jaren kunst in als middel om iets te bewerkstelligen, kijkend naar welke manieren kunst daarvoor biedt. Ik leerde hem kennen in de tijd dat hij in Rotterdam en daarbuiten het populisme van extreem-rechts analyseerde, en hun holle kreten letterlijk uitvoerde juist om de leegte en zinloosheid ervan door te prikken. Kunst kan verbeelden, en dat liet hij ook zien bij het parlement voor de statelozen waar hij jaren aan werkte om, in samenwerking, de grenzen van de democratie in de oorlog tegen terreur te laten zien, en nieuwe vormen van radicale democratie te verkennen en te propageren. Het gaat daarin om solidariteit wat hij doortrok naar zijn onderzoek naar het klimaat. Bijvoorbeeld in de publicatie Climate Propagandas die hij schreef, en die ik iedereen kan aanraden.

Sandra Smets, opening tentoonstelling 'Redistribute extinction'

Stap voor stap zet hij daarin uiteen welke verhalen, propaganda dus, ons over het klimaat verteld worden en welke politieke of commerciële agenda’s daaraan ten grondslag liggen. Over hoe mensen hun hoop vestigen op het bedrijfsleven dat schuldig is aan de vervuiling en toch belooft dit op te lossen, op lucratieve wijze. Dat zijn valse mythes die hij ontmaskert, zoals hij ook begrippen als climate splaining door climate saviours opvoert – taalkundig is het dus ook een fijn boek – en uitlegt wat achter die verhalen zit, vandaar de klimaatpropaganda’s als meervoud in de titel. Want pas als je propaganda als zodanig herkent, als je het doorziet, dan pas kun je je ertegen wapenen en kun je ertegen optreden.

En die analyses zijn ontluisterend. Ook omdat hij het gevaar uitlegt van hoe het klimaatprobleem de bestaande tweedeling in de wereld verergert. Hoe een technocratische rijke groep, vanuit wederom een bepaald deel van het bedrijfsleven, daar garen bij spint en de natuur en de resterende 99% van de mensheid aan hun lot overlaat. En hoe propagandaverhalen zorgen dat we als individuen de schuld bij onszelf zoeken, vanuit het eigen individuele consumentisme, en het niet zoeken daar waar die echt ligt.

Dus als kunstenaar ontmaskert hij nog steeds. Want valse propaganda bestrijd je door er waarheden tegenover te zetten, en daarmee ruimte te scheppen voor alternatieve toekomstverhalen. Nieuwe verhalen bedachten de abstract werkende kunstenaars honderd jaar geleden ook, maar er is een verschil. Waar kunstenaars toen hun heil zochten in abstractie, zitten we nu in een tijd die té abstract is geworden, te complex. Jonas Staal laat zien wat er schuilgaat achter abstracte woorden en systemen. Hij vervangt abstractie door realisme, om zo zichtbaar te maken. Zoals hier in de tentoonstelling, vervuiling visualiserend op niet mis te verstane wijze, om zo toe te werken naar een alternatief.

tentoonstelling 'Redistribute extinction'

In zijn publicatie heeft hij het over de 6^e massa-extinctie die hij een extinctie-oorlog noemt, om aan te geven dat het mensenhanden zijn die deze klimaatramp hebben veroorzaakt die ons aller voortbestaan bedreigt. Om te handelen tegen dit potentieel uitsterven, hebben we alternatieve visioenen nodig zodat we niet alleen weten waar we tegen zijn, tegen oliewinning en vervuiling, maar ook waar we vóór zijn en hoe we daar kunnen komen.

Niet alleen het probleem moet minder abstract zijn, de oplossingen ook. Het laatste hoofdstuk in zijn publicatie, ook het meest hoopgevende deel, is meteen het langste hoofdstuk. Dit gaat over biostories, als een alternatieve propaganda, bedoeld om een verzet tegen het uitsterven mogelijk te maken. Deze tentoonstelling hier in Kunstenlab gaat over een herverdelen van het uitsterven. Een alternatief, dat voor de kunstenaar gestoeld is op common sense. Die term betekent natuurlijk simpelweg gezond verstand, maar het woordje ‘common’ betekent ook samen. En we leven in een tijd waarin mensen dat willen. Dat zag je een paar weken geleden op het Malieveld in Den Haag, dat rood kleurde. Want mensen willen in actie komen, maar hoe? Kunst kan daar een verschil in maken. Misschien niet door met geometrie een ideale wereld voor te spiegelen, zoals honderd jaar geleden, maar door alternatieve verbeeldingen aan te dragen en collectief daarheen te bewegen. Stap voor stap, met common sense.

De tentoonstelling 'Redistribute extinction' is nog te zien tot en met 21 september 2025 >>